‘Wat vergeten is, komt weer tot leven’
Sinds 2024 is er in het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem een straatje met zes naoorlogse doorzonwoningen. Eén van deze woningen is het Huis van Herinnering, een jaren 60-woning speciaal ontwikkeld voor ouderen met dementie en hun begeleiders. Hier herkennen de oudere bezoekers huiselijke voorwerpen, geuren, smaken en geluiden uit de tijd dat ze als jongvolwassenen in de kracht van hun leven stonden. ‘Alle zintuigen worden hier geprikkeld en wat vergeten is, komt vaak weer tot leven’, vertelt conceptontwikkelaar educatie Gitta Paans. ‘Het levert mooie, ontroerende en blije momenten op. Mensen met dementie en hun directe omgeving putten er nieuwe kracht uit. Bovendien raken ze weer meer met elkaar verbonden.’ Reden genoeg voor VSBfonds om dit project financieel te steunen.
‘Al voor de doorzonwoningen op het terrein van het Openluchtmuseum werden gebouwd, deden we een pilot in een boerderij elders op het museumterrein’, vertelt Gitta. ‘De ervaringen waren positief en toen de doorzonwoningen gebouwd waren, was verhuizen naar de jaren 60-woning logisch. Want deze woning sluit van buiten en van binnen precies aan bij de belevingswereld van de doelgroep. Het idee erachter past ook bij ons museum: we brengen het dagelijkse bestaan van gewone mensen uit diverse tijden tot leven. Hoe woonden ze, wat voor werk deden ze en wat voor leven leidden ze? De expertise om exact dat ene keukenkastje, dat servies, de exacte kleding uit die tijd en de geuren en smaken van toen op te roepen, hebben wij als Nederlands Openluchtmuseum in huis. Bij ons kun je dus echt in levens van weleer stappen.’
Speciaal programma met herinneringscoaches
Alleen mensen met dementie en hun professionele zorgbegeleiders, mantelzorgers en familieleden kunnen in het Huis van Herinnering terecht. ‘We bieden hen een speciaal te boeken programma, onder begeleiding van twee herinneringscoaches’, legt Gitta uit. ‘Zij helpen bij de speciale beleving, waardoor de bezoekers een fijne en waardevolle tijd ervaren. Per programma komen zo’n tien bezoekers in het Huis van Herinnering op de koffie. Een bezoek duurt twee tot tweeënhalf uur, om overprikkeling te voorkomen.’
‘Herinneringen komen bovendrijven en bezoekers met dementie gaan spontaan verhalen over vroeger vertellen.’
Wat vergeten is, komt bovendrijven
Het is de bedoeling dat de bezoekers zich tijdens het bezoek echt even thuis voelen. Daarom kunnen ze in het Huis van Herinnering ook alles bekijken en aanraken. ‘Sommigen gaan spontaan helpen met koffiezetten of aan de slag in de tuin’, vertelt Gitta. ‘Ze leggen verrassend genoeg soms ineens zelf uit hoe je iets moet doen. Hoe het koffiezetapparaat of de uitschuiftafel werkt, hoe je het licht aan doet, hoe je de kraan of de douche opendraait, noem maar op. Ook even een herkenbaar boek of tijdschrift van vroeger openslaan of luisteren naar de muziek waar ze mee zijn opgegroeid, levert mooie momenten op. Herinneringen komen dan bovendrijven en het maakt ook dat sommige bezoekers met dementie spontaan verhalen over vroeger gaan vertellen. Dat brengt hen en de mensen uit hun directe omgeving die zijn meegekomen weer dichter bij elkaar. Ook de onderlinge verbinding die lijkt kwijtgeraakt, wordt tijdens een bezoek aan het Huis van Herinnering weer versterkt.’
‘Ook de verbinding met hun omgeving die lijkt kwijtgeraakt, wordt tijdens een bezoek weer versterkt.’
Samen met zorgprofessionals, mantelzorgers en familie
Een bezoek aan het Huis van Herinnering levert soms ook verrassende inzichten op voor de mensen die meekomen. ‘Zo was er een meneer met dementie die ineens zelf de trap nam naar de bovenverdieping. Een zorgbegeleider en familielid vertelden toen: ‘We wisten eigenlijk niet eens dat deze meneer nog kon traplopen. In zijn zorgappartement zit hij alleen maar in zijn stoel.’ Het Huis van Herinnering is er overigens niet alleen voor mensen met een Nederlandse achtergrond, benadrukt Gitta. ‘Door een aantal dingen in het huis aan te passen, maken we het geschikt voor mensen met een Molukse, Turkse of Marokkaanse achtergrond. En de appeltaart bij de koffie wordt dan bijvoorbeeld spekkoek of baklava.’
Herinneringen ophalen, positief effect
Inspiratie voor het Huis van Herinnering wordt opgedaan via soortgelijke initiatieven in andere landen. Ook wordt kennis geput uit onderzoek. ‘Wetenschappelijk is bewezen dat herinneringen ophalen (reminiscentie) een positief effect heeft op mensen met dementie’, legt Gitta uit. ‘De inzet van cultureel erfgoed versterkt dat effect. Er loopt ook een groot internationaal onderzoek naar de rol die openluchtmusea daarin kunnen spelen. Verder komen mensen door een bezoek aan het Huis van Herinnering even uit hun eigen, klein geworden leefomgeving. Dat is spannend, maar kan onder de juiste begeleiding ook weer nieuwe energie geven. Ook bieden we speciale programma’s voor zorgprofessionals en mantelzorgers. Het Huis van Herinnering wordt dan ingezet als locatie om kennis en ervaringen uit te wisselen.’
‘Wetenschappelijk is bewezen dat herinneringen ophalen (reminiscentie) een positief effect heeft op mensen met dementie. De inzet van cultureel erfgoed versterkt dat effect.’