Azc-maquette vol verhalen reisde rond en werd erfgoed
Beeld: Een deel van team Tussenlanding met de maker bij de presentatie van de maquette in het Rijksmuseum op 12 november 2024. Vooraan in het midden staat Milena Mulders. Fotograaf: Negin Zendegani.
Op 12 november 2024 presenteerde het Rijksmuseum Amsterdam een wel heel bijzondere aanwinst: een maquette van azc Klompjan in Markelo, een van de eerste asielzoekerscentra in Nederland. Gemaakt door Karen Gegiazarian, die er in 2011 een tijdelijk, veilig onderkomen vond. Hij maakte een tastbare herinnering door het azc tot in detail na te bouwen met natuurlijke materialen die hij er verzamelde. Het azc sloot in 2012 en de maquette zwierf jaren door Nederland. Na inspanningen van Milena Mulders en haar bondgenoten kreeg het uiteindelijk een vaste plek in de Rijkscollectie en is het – nog tot begin november – te zien in het Rijksmuseum in Amsterdam. VSBfonds steunde het project, dat de naam ‘Tussenlanding’ kreeg. Samen met Milena en programmamanager Kunst & Cultuur Romy Jochems van VSBfonds blikken we terug op de donatieaanvragen, volgen we een bijzondere reis én kijken we vooruit.
‘In 2013 zag ik de documentaire ‘Asielzoeka’s’, waarin de maquette van Karen een rol speelde’, vertelt Milena. ‘Toen besefte ik maar eens te meer dat een azc-ervaring gelaagd en betekenisvol is. In 2020 zag ik een oproep van de Buddy Film Foundation. De maquette moest per direct weg van de toenmalige locatie en ik bood me aan. Op dat moment besefte ik opnieuw: dit is van grote erfgoedwaarde. Het gaat over een plek die niet meer bestaat. Het gaat over mensen die op de vlucht waren, die er een belangrijke tussenfase in hun leven doormaakten en waarvan velen uiteindelijk Nederlander zijn geworden. Het vertegenwoordigt daarmee een wezenlijk onderdeel van hun levensverhalen én het verhaal van Nederland als migratieland. En dus verdient het een veilige plek, zodat het nooit verloren gaat.’
Drie essentiële vragen
Maker Karen is al enkele jaren niet meer betrokken bij de maquette. ‘Hij vluchtte in 2009 met zijn gezin uit Abchazië, was automonteur van beroep en had de maquette destijds gemaakt als tijdverdrijf en als manier om zijn gedachten te verzetten’, legt Milena uit. ‘Hij verloor de maquette uit het oog en was heel erg verrast en ontroerd toen deze tien jaar later nog intact was en opnieuw op zijn pad kwam. In overleg met hem besloot ik dat ik voor het behoud en de betekenis van de maquette ging zorgen, samen met migratiehistoricus Hanneke Verbeek. We gingen op zoek naar een veilige plek en konden per direct terecht bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) in Amsterdam. Vanaf dat moment stelden we onszelf drie essentiële vragen over de maquette en zijn toekomstige rol. Wie gaat over deze maquette? Wat is de betekenis ervan? En wat is de beste duurzame plek? Met name dat laatste was belangrijk, omdat we na alle tijdelijke plekken vonden dat de maquette echt een definitieve plek moest krijgen. Het was het begin van een avontuur dat vier jaar duurde met de toepasselijke naam ‘Tussenlanding’. Met het Centrum voor de Geschiedenis van Migranten (CGM) als penvoerder, een groeiend team van actieve betrokkenen en een klankbordgroep met erfgoedexperts en -onderzoekers. Ook besloten we financiering te zoeken bij diverse fondsen.’
De maquette tijdens een reünie van basisschoolleraren op het inmiddels verlaten azc terrein Klompjan in Markelo.
Van regionale naar landelijke donatieaanvraag
Romy Jochems herinnert zich: 'Ik geloof dat met de eerste aanvraag nog ging om het eerste onderzoek of de maquette misschien een definitieve plek in Markelo zou kunnen krijgen. Verder hadden we vanuit VSBfonds nooit eerder een maquette ondersteund en was er het onzekere, rondreizende karakter van het project, waardoor we voor de toekenning van een donatie eerst goed hebben doorgevraagd.’ Wat volgens Milena daarna speelde was dat de rondreis weer nieuwe, interessante vragen had opgeroepen en dat er nog steeds geen duurzame, definitieve plek voor de maquette was gevonden. ‘We wilden daarvoor onder meer diverse scenario’s uitwerken en kregen van VSBfonds toestemming om het resterende donatiebedrag daaraan te besteden. Daarna hebben we een nieuwe aanvraag in de steigers gezet en ingediend. Het prettige van samenwerken met Romy was altijd het samen overleggen, sparren en zoeken naar mogelijkheden. Bij de tweede donatieaanvraag ging Romy ook actief op zoek naar medestanders die dit samen met VSBfonds wilden financieren. Dat werden Cultuurfonds en Fonds ZOZ.’
Ondersteuning door VSBfonds
De tweede donatieaanvraag sloot goed aan bij de missie van VSBfonds. En dus kreeg Tussenlanding opnieuw financiële ondersteuning. ‘Wij hebben een sociale, inclusieve en creatieve samenleving voor ogen. Een samenleving waarin mensen met verschillende achtergronden elkaar ontmoeten, inspireren en met elkaar verbonden raken. Een maquette als deze, maar ook het project, de benadering en de activiteiten er omheen, zet mensen aan het denken en brengt ze met elkaar in gesprek over een onderwerp waarover veel discussie is en uiteenlopende meningen heersen. Het is een waardevolle bijdrage aan ontmoetingen en dialogen die in Nederland hard nodig zijn. Over onze dynamische en gedeelde geschiedenis, onze huidige samenleving én over de toekomst van Nederland.’
‘Het is uitgegroeid van een oorspronkelijk onbedoeld kunstwerk tot een belangrijk erfgoedstuk.’
Te zien in het Rijksmuseum
Er werd op den duur een speciale transport- en presentatiekist gemaakt, om de kwetsbare maquette veilig rond te kunnen laten reizen. Na zeven tijdelijke ‘opvangplekken’, vond het zijn definitieve plek in de Rijkscollectie en in het Rijksmuseum Amsterdam. ‘Dat de maquette voor iedereen te zien is op de afdeling ‘Geschiedenis van de 20ste eeuw’ is een erkenning van de erfgoedwaarde’, vindt Milena. ‘Zelf organiseren we regelmatig een bezoek of activiteit voor belanghebbenden.’ Ook Romy ziet in de gevonden plek de waardering terug die de maquette en haar verhaal verdienen. ‘We weten dat het zal blijven bestaan en dat het is omarmd als een betekenisvol erfgoedstuk.’
‘Het collectieve besef moet groeien dat we allemaal onderdeel zijn van een migratiesamenleving.’
Blik op de toekomst
De maquette is nog tot en met november te zien in het Rijksmuseum Amsterdam. Wat er daarna gaat gebeuren is onbekend. ‘Hopelijk wordt het in bruikleen genomen zodat het zichtbaar blijft voor het publiek en ook wij ermee kunnen blijven werken’, zegt Milena. ‘Het Tussenlanding Collectief is intussen uitgegroeid tot een actieve groep van ruim twintig mensen met en zonder azc-verleden. VSBfonds heeft ons vanuit hun netwerk in contact gebracht met Impact Matters, die ons hierin begeleidt. We worden officieel een stichting en ontwikkelen op dit moment een eigen toekomstvisie en -plan. Vragen zijn onder meer: Welke rol kunnen wij spelen in de maatschappelijke discussies over migratie? Wat kunnen we betekenen voor voormalige en huidige azc-bewoners? En kunnen we de maquette misschien toch terugbrengen naar Markelo en de verhalen, die in het Rijksmuseum geen plek krijgen, op een andere manier ontsluiten? Het belangrijkste is, denk ik, dat in Nederland het collectieve besef moet groeien dat we allemaal onderdeel zijn van een migratiesamenleving.’
Altijd verbonden blijven
Ook voor Milena zelf was de reis tot nu toe enerverend. ‘Mooi, moeilijk, onzeker, zoekend, vindend en verrassend, net als het leven zelf’, beschrijft ze. ‘Ik zal de rest van mijn leven verbonden blijven aan deze maquette en dit verhaal. Ik ben blij dat de maquette zijn plek heeft gekregen. Voor Karen. Voor de eeuwigheid. Voor de impact die het op deze plek kan en moet maken. De maquette is nu veilig en daar ging het in essentie allemaal om.’
De maquette bekijken?
Bezoek het Rijksmuseum. De maquette is daar te zien tot begin november. Of bekijk 'm digitaal op id.rijksmuseum.nl/20012506
Meer weten?
Over Milena, de vervolgreizen van Tussenlanding en haar andere activiteiten? Kijk op milenamulders.nl
|
De reis in boekvorm |